تعیین تراکم توسعه پایدار با رویکرد ظرفیت تحمل زیست محیطی در منطقه 9 شهرداری مشهد

مقوله تراکم شهری، یکی از مهم ترین مباحث شهری است که نمی تواند از دیدگاه محیط زیست بی تفاوت و یا خنثی ارزیابی شود. تراکم همواره به عنوان یک عامل اصلی و شاخص در مجموعه فعالیت های شهرسازی و طرح های توسعه شهری مشهد و منطقه 9 شهرداری مورد ملاحظه قرار گرفته است. اما بدیهی است که در این طرح ها به هنگام مطالعات برای تعیین آستانه های مجاز تراکم شهری، نسبت به آستانه های تحمل زیست محیطی، توجهی به عمل نیامده و تعیین آن، بدون طی فرآیندهای علمی، تبعات و عوارض بسیاری را برای شهر و شهرنشینان به همراه داشته است. چنانکه اکنون ساخت و سازهای غیراصولی و غیرمجاز فشارهای زیست محیطی را در این منطقه دامن زده و آسیب های جبران ناپذیری را به بار آورده است. لذا مساله اصلی تحقیق حاضر، پاسخ بدین پرسش است که "چگونه می توان به آستانه ای از تراکم شهری در سطح منطقه 9 شهرداری مشهد دست یافت که ضمن تضمین آستانه حضورپذیری انسان ها و انواع فعالیت ها در فضا، در بردارنده کم ترین پیامدها و بازتاب های زیان آور نیز باشد؟". در این مطالعه مفهوم ظرفیت تحمل از تلفیق دو مفهوم اساسی ظرفیت تحمل حیاتی و مقاومت محیط شکل گرفت. به منظور تعیین ظرفیت تحمل در ابتدا پتانسیل بهره وری هریک از منابع موجود و بار عملکردی هریک از تاسیسات شهری در پاسخ به نیازهای واقعی شهرنشینان براساس هفت عامل آب، فاضلاب، زباله، انرژی، راه، حمل و نقل همگانی و سطوح سبز برآورد شد و سپس بر مبنای استانداردهای زیست محیطی و آستانه های مجاز آلودگی که بر مبنای تجربیات، شواهد علمی و الزامات قانونی به دست آمده، تراکم مطلوب توسعه تعیین گردید. درادامه به منظور اندازه گیری فشار وارده بر سرزمین از مدل عدد فشار استفاده و درجه ظرفیت تحمل در سه بازه با عنوان آستانه مطلوب، مجاز و فشار بحرانی توزیع شد. اطلاعات و داده های اولیه و خام مورد نیاز این مطالعه از طریق مصاحبه با کارشناسان، مراجعه به شهرداری و دیگر سازمان های متولی بدست آمد و پس از طبقه بندی و تلخیص، در سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که جمعیت و تراکم توسعه منطبق بر ظرفیت تحمل منطقه توزیع نیافته است و در بازه فشار بحرانی برابر با بیشترین مقدار فشار وارده بر سرزمین قرار دارد. در ادامه عامل مصرف و بهره وری از منابع آب و تصفیه فاضلاب به عامل محدودکننده ظرفیت تحمل منطقه انتخاب گردید و برمبنای آن حداقل و حداکثر توان جمعیت پذیری منطقه برابر با 109862 و 125913 نفر با متوسط ضریب سطح زیربنای 6/90 درصد و تراکم خالص و ناخالص 76 و 114 نفر در هکتار محاسبه شد.